Historikoki, Nafarroa hondakinen kudeaketaz harro agertu da. Uste hori aspalditik dator, Nafarroan sortzen genuen zaborrari irtenbide egokia bilatzen lehen esperientziak eman ziren garaietan. Hala ere, denbora aurrera joan ahala, are zabor gehiago sortzen dugu.

Gaur egun, garai haietako esperientziarik onenak ahaztu egin dira, eta ideia horiek martxan jarri eta oraindik jarraitzen duten lekuetan, ez zaie merezi duten errekonozimendua ematen. Ondorioz hondakinen kudeaketa zitala da. Esate baterako, Lizarraldean gertatutakoa dugu, non Lorea kolektiboaren esperientziak ezarri ziren, hondakinak behar bezala berrerabili eta birziklatu ahal izateko. Birziklatzen jarraitzeko ahalegina ez da errotu, eta Mankomunitate nagusiak sektoreko enpresa handien sirena kantu eztien mende geratu dira.

Horrela, Erriberak hondakinen planta eta zabortegi handi bat eraiki zituen diru publikoarekin, gero kudeaketa pribatuari emateko. Emaitza: ingurumen-arazo oso larriak eta hondakinak berreskuratzeko eta birziklatzeko interesik ez. Gaur egun, planta hori da Nafarroan bereizi gabe biltzen diren hondakinen ia erdia tratatzen duena. Iruñerriak, berriz, bide bera darama. Oraingoz, Tuterakoaren antzeko hondakinplanta handi bat eraikitzea onartu berri du…

Egoera kaskarragoan daude hondakin organikoak, hainbeste mimo eta tentuz Nafarroako etxe gehienetako sukaldeetan bereizten direnak. Horiekin konposta ekoitzi beharko litzateke, kalitate handiko ongarri organikoa eta ekoizteko erraza. Holako konposta funtsezkoa da Nafarroako lurzoru higatuak hobetzeko. Hala ere, hondakin honen zatirik handiena beste enpresa pribatu batera eramaten da, Caparrosoko HTNra, Valle de Odieta makroetxaldearen filiala. Nafarroako Erdialdeko eta Erriberako lurzoruen eta ur-ibilguen kutsadura larriagatik da oso ezaguna, duela gutxi salatu den bezala. Eta, gainera, enpresa honek egungo behi-esplotazioa handitu nahi du, isuriko lituzkeen hondakin kutsatzaileen kopurua handitzeko. Bada, kutsadura hori abeltzaintzako ustiategiko hondakinek eta Nafarroako sukaldeetako hondakin organikoek osatzen dute. Horrela, Nafarroako herritarren ahalegina kutsadura bihurtzen da.

Ikusten dugu, beraz, nola sektoreko enpresa pribatu handien esku uzten ari garen gure hondakinen kudeaketa. Eta horrek ingurumen-inpaktu larriak sortzen ditu, batez ere gure erkidegoko hegoaldean. Hori da Nafarroako hondakinen kudeaketaren errealitatea, eta goitik behera ezeztatzen du Gobernuak sustatzen duen diskurtsoa, hau da, Nafarroan egiten dugun kudeaketa ezin hobea dela.

Ezin dugu denbora galdu. Ingurumen- eta baliabide-krisi larriek ez digute uzten materialak alferrik galtzen.

Baztertu eta birziklatzea lortzen ez dugun guztia galdu egiten da. Horren ondorioz, haien erauzketatasa handitu behar dugu, eta hori gero eta zailagoa da; izan ere, materialen erauzketa-maila gorenera iristen ari gara, eta haien eskasiari aurre egin behar izaten hasi gara. Baldintza horietan, ezinbestekoa da materialen zikloak ahalik eta gehien ixten saiatzea, ahalik eta erabilera gehien izan ditzaten.

Horregatik guztiagatik, txosten honetan hondakinen kudeaketa parte-hartzailea, erraza eta hurbila proposatzen dugu. Parte-hartzailea; izan ere, ez dago nahasten ditugun hondakinak bereizteko gai den tratamendu-plantarik, eta hasiera-hasieratik bereizi behar ditugu etxean. Eta, horretarako, ulertzeko arau errazak behar ditugu, bai eta hondakinak biltzeko sistemak ere, guztiok behar bezala bereizteko dugun erantzukizuna indartzeko.

Hala, proposatzen dugu etxeetako hondakinen bereizketa lehentasunez materia organikoa bereiztean oinarritzea, horixe baita gehiena. Zati hori alde batera utzita, hezetasuna dela-eta gainerako materialak kutsatzeko joera baitu, erraz bereiz daitezke beira, papera eta kartoia, plastikoak eta metalak. Hondakin horiek biltzeko metodoak agerian utzi behar du modu egokian bereizi behar direla. Portaera txarrak zehazteko eta santzioak ezartzeko aukera eman behar du. Eta material horiek eramaten diren instalazioek ahalik eta gertuen egon behar dute hondakinak sortzen diren lekuetatik, ahalik eta gutxien garraiatzeko, eta, beraz, ingurumen-inpaktua murrizteko. Halaber, txikiak eta errazak izan behar dute, eta, batez ere, kudeaketa publikoarekin.

Zentzu horretan, Nafarroan oraindik badira esperientzia onak. Adibidez, Lizarraldean aipatutakoaz gain, Sakanakoa dugu beste bat, birziklatzea bultzatzen baitu, etxeetako ateetan gaika bereizitako hondakinak bilduz. Hori dela eta, herritarrek ondo bereizi behar dituzte hondakinak. Sakanak hondakinen tratamendu hurbila ere bultzatzen du, eta, horretarako, hondakin organikoak konpostatzeko planta txiki bat inauguratu berri du.

Joera horiek bultzatu behar dira hondakinen kudeaketan. Hala ere, Nafarroako eta Mankomunitate gehienetako gobernuak ez dira ildo berean lan egiten. Txostenean ikus daitekeenez, enpresa handiei mesede egin nahi die beti, eta hondakinak kudeatzeko sistema konplexu eta garestiak bilatzen ditu: ingurumen-inpaktu larriak eragiten dituzten eta garai berriek behar dituzten materialak eta energía aurrezteko beharrei aurre egiten ez dieten sistemak.

Nafarroan, 2021ko maiatzaren 12a.

Sustrai Erakuntza Fundazioa  

La entrada Nafarroako etxeetako hondakinen kudeaketari buruzko txostena. Ekidin daitekeen hondamendi baten kronika aparece primero en Eguzki Talde Ekologista.