07:37
18:03
14:37
Ilgora Urr. 26 Aza. 8
Ilberri Urr. 21 Aza. 5
0:00 - 3:00 Fruitua
3:00 - 13:00 Hostoa
13:00 - 24:00 Sustraia
Ilarra erein, gero ez etorri kontu eske!
Aste osoa ILGORA
Aste osoa ILBERRI
Ilarra erein, gero ez etorri kontu eske! Goizeko ilarrak ereiteko sasoia da eta lurraren aroa izugarri ona da, azaroa ederra dago. Orain zarba handiko ilarrak erein, gero ere izango da ilarra ereiteko garaia, baina motzak ziklo laburra izango dutenak.
Baratzerako ereintza: tipulina, tipula txuria eta gorria, berdetarako baratxuria, txikoria, kukulua, babarrun motza eta leka luzea. Berotegirako ereintza: tipulina, berdetarako baratxuria, errefautxoa, errukula, uraza, kukulua, arbi-apioa eta leka luzea.
Baratzean landatzea: tipulina, aza, aza gorria, Brusela aza, erromaneskua, azalorea, brokolia eta ziazerba. Berotegian landatzea: porrua, azalorea, brokolia, uraza, eskarola, txikoria, kukulua, ziazerba eta borraja.
Aste honetan egiteko lan aproposak: Neguko landaketetarako zuloak prestatu. Negu amaieran loratzeko lore erraboilak landatu. Garo lanak egin.
Fruituetan beldarrak agertu daitezke (porrua, aza…) Neem eta Bacillus erabili tratatzeko, beti xaboi potasikoarekin lagunduta.
Haziak biltzeko sasoia da.
Luar pila zaindu. Lehortzen bada ureztatu.
Ongarriketa sasoi nagusia etorri da. Hemendik eta abenduaren erdia aldera arte simaurtze edo luartze garai aproposa da. Belardiak, sagastiak, mahastiak, soro eta baratzeetako sail libreak orain ongarritu, gero gutxienez hilabete bat geroago behar izanez gero karea eman.
Landare usaindunak banatu eta landatu: menda, ezkaia, izpilikua
Txertatutako landareetan txertoaren azpitik hazitako altsumak kendu.
Lehortuta jaso nahi diren hortentsiak eta bestelako loreak orain moztu, buruz behera eta ilunpetan lehortu.
Belardia edo soropila sortu edota lehendik dagoena saretuta badago osatzeko orain erein; urteko azken aukera da.
Adaxka bidez ugaldu: arrosa, hortentsia, geranioa, fuksia eta abar.
Garai hau oso sasoi ona da arrosondoa ugaltzeko. Adar indartsuak gazteak aukeratu, oin lodiena eta mutur ahula moztu; 25-30 cm-ko adarraren erdia baino gehiago lurperatu, bistan hosto pare bat utzita. Lurrari eta inguruari heze eutsi.
Iraila joan bazaizu eta urria amaieran edo azaroan bazaude, perrexila erein dezakezu.
Haziak ereiteko ildoak heze-heze egin eta beira batez, leiho batez estali, lurraren gainean. Horrek lurra bero eta heze eutsiko du. Haziak hilabete beharrean denbora erdian ernatuko dira.
Gero leihoa altxa eta bertan eutsi landarea indartu arte.
Kuia noiz jaso asmatu behar da. Txortena ondo ihartu arte itxaron behar da, bestela usteldu egin daiteke, baina izotzak harrapatzen ez da utzi behar. Aise haizeberritzen den tokian jarri, baina ez lurrean, apaletan, mahaietan...
Astean behin biratu eta miatu, hezetasunik eta usteldurarik izan ez dezan.
Lehortu denean hutsa eta barruan haziak dantzan izango ditu. 6-12 hilabete beharko ditu.
Erlazionatutako landarea: Kuia
Irailean edo urrian heltzen da pagoaren fruitua, pagatxa.
Fruitua ematen hasteko gutxienez 25 urte izan behar ditu pagoak eta 120 urte arte behintzat emango ditu.
Hasierako urteetan fruitu antzuak izan daitezke. Fruitu onak 35 urtetik atzera emango ditu, bakartua badago; eta 50 urtetik atzera multzoan bizi bada.
Ez da urtero izaten, pagatxa 4-6 urtetik behin izaten da. Esaerak dio pagatxa urte ona izaten dela aurreko urtean uda beroa izan denean.
Animaliek oso gustuko dute pagatxa, txerrieri galdetu...
Argia egiteko oliotarako ere erabili izan dira.
Erlazionatutako landarea: Pagoa
Karraskariek oso gustukoa dute tuliparen erraboila. Gutxiena uste dugunerako jan digute.
Lantzerakoan tulipa multzoa jartzeko zulo osoa hustu eta alanbre sarearekin ontzi baten forma egin, zuloan sartu eta haren barruan landatu tulipak.
Babestuta egongo dira eta ekainean ateratzea oso erraza izango da.
Laboreek izugarrizko garrantzia izan dute gure kulturan, eta beraz gure paisaian. Eguneroko ogia ohikoa izan da Euskal Herriko hegoaldean, isuri mediterranearrean, baina isuri atlantiarrean luxuzko jaki bat zen; izan ere, eguraldiak eta lurrak agintzen du, eta hezetasunak eta lurrak azidoak izateak laboreentzako lurralde oso egokia ez dela adierazten du.
Garai batean, Ameriketatik artoa eta babarruna ekarri aurretik, laboreak izango ziren soroetan lantzen ziren landare garrantzitsuenak, eta orain, azaroan ereiten dira. Beraz olo, gari, garagar, zekale edo zikirio, arto beltza edo suge-ilarra, espelta eta abar udan jaso nahi badituzu lurraren azaroa baliatu eta erein. Gero martxoan area pasatzen da arin arin eta satsa apur bat eman; honela, labore landarea ebaki egiten da errotu edo zabaldu eta landare bakoitzak buru gehiago eman ditzan.
Esaerak hala dio: “zemendian erein garie, idien apatxean ere”.
Lehenik eskuila batekin igurtzi eta handienak kendu; bildu eta erre.
Prestatu infusio hau: zortzi parte ura, parte bat egur-errautsa eta beste bat kare hila. Ondo nahasi egunero astebetez. Ore horrekin enborrak eta adarrak margotu.
Liken arrastoak gorritu eta bere kasa eroriko dira.
Udazkeneko laboreak (garia, oloa, zekalea, garagarra, espelta...), baba beltz txikia, baba, ilarra, tipulina, tipulatxa, tipula zuria eta gorria, baratxuria, ziazerba, eskarola, perrexila, porrua, errefaua eta kertxuna edo berroa.
Berotegirako: tipulina, errefaua, uraza, eskarola, kukulua, ziazerba, baba, ilarra, perraitza edo apoperrexila eta tipula zuria.
Eskarola, ziazerba, tipulina eta marrubia.
Berotegian: porrua, eskarola, txikoria, uraza, kukulua, borraja eta ziazerba.
Kardu, apio, eskarola, eta zuritu behar direnak estali, lurrez, paperez...
Izotzen aurretik kuiak txorten eta guzti bildu eta belar ondu gainean jaso.
Ongarri berdea erein: oloa, zekalea, zalkea edo txilarra edo txirta...
Belar finak eta usaindunak ugaltzeko zatitu edo aldaxkak egin: porru-tipula, arraixka, oreganoa, erromeroa, salbia, ezkaia, azitraia, izpilikua...
Luarraren garaia da: libre diren sailetan eta zainzuridian, marrubidian eta abar erruz banatu. Luarrik ez bada, edozein ongarri organiko.
Kontuz usteltzen diren fruituekin. Jeneralean, gaitzen bat duten adierazle dira, arbolpetik bildu eta, batez ere, luarraren edo simaurraren pilara ez bota, negua epelean non igaro emango genioke gaitzari eta. Ahal den azkarren suari eman.
Gaitzen emana izan bada, hostoa erortzen hasterako salda bordelesarekin eta behi esnearekin tratatu.
Haziak jaso eta hondarretan geruzatu edo estratifikatu.
Azpitarako inaurkinaren sasoia: garoa, ira, iratzea, iriztorra, inistorra...
Zenbait tokitan orbela ere jasotzen hasi daiteke.
Udazkenean landatuko ditugun zuhaitzentzako zuloak egin.
Hostajea galtzen ez duten zuhaitzak landatu daitezke.
Su-egurretarako pagoa bota, ilgoran. Egur gogorrak ilbeheran.
“Urrian hasitako ilberrian hurritza moztu” dio esaerak.
Belardia sortzeko, edo saretutakoa osatzeko hazia erein. Aurtengo azken aukera izango da. Ahal den azkarren egin, neguko hotzak iristerako belar landaretxoak indartu daitezen.
Neguko loreen erraboilak landatu: idi-bihotza, mugeta, hiazintoa, nartzisoa, irisa, fresia...
Ugaldu nahi ditugun landareen aldaxkak egin eta landatu: arrosa, hortentsia, geranioa, fuksia...
Peoniak ipurditik atera, banatu eta landatu.
Hostoa galtzen duten hesiak kimatu.
Haziak bildu eta lehortu ondoren argirik sartzen ez den ontzi batean jaso, toki hotz batean.
Hostajeari eusten dioten landareak landatu: koniferoak, ezpela, gorostia... Baita igokari guztiak ere.
EMAN HARTURAKO:
Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545
Bidelagun
cc by-sa
Sareko kide
Ekoedizioaren Institutuko bazkide
