Urriko elurra, zortzi hilabeteko elurra.

Sukalde-ohol eta trangadel zurezkoak

Sukalde txoko guztietan bizi da ohola. Sukalde-ohola gehienetan, baina baita trangadela ere. Trankadera, pikadera, tranbil, trangel, idulki eta trokote ere esaten zaio, eta sukalderako edozein gai gainean jo eta txikitzeko enbor lodikotea izan da atzo arte. Bertan jo eta txikitzen ziren su egurra bezala haragia, arraina eta barazkiak.

Jakoba Errekondo
Jakoba Errekondo

Bizi Baratzea liburuaren egilea


2025eko abenduaren 29a
Ezpelkizko sukalde-ohola.
Mundu bizigarriago bat eta bizitza gozagarriago bat egunero lantzen dugunon komunitateak eusten dugu Bizi Baratzea. Horregatik jartzen ditugu sarean eduki denak libre, Lurrari begiratzen eta entzuten diogunak gero eta gehiago izan gaitezen. Batu komunitatera. EGIN BIZI BARATZEAKOA.

Trangadela zuhaitzen enborraren ipurdia edo motzondoaren puska bat izan ohi zen, enborraren zatirik gogorrena; maizenik, sasiakazia (Robinia pseudoacacia), haritz (Quercus robur), platano (Platanus hispanica), pago (Fagus sylvatica), olibondo (Olea europaea) edo haritz amerikarra (Quercur rubra). Ez dut bere berri zuzenik, baina egingo nuke artekia (Quercus ilex) ere erabiltzen zela lan horretarako.

Trangadera bazter batean zut eta gotor egon ohi den bezala, nonahi ikusiko duzu sukalde-ohola: mahai gainean, sukalde gainaldean, pertza beroaren ipurdian… Oholak erabilera ugari du eta, langintza horietarako, komeni da zura gogorra eta trinkoa izatea, poro itxikoa: olibondo, platano, pago, lizar (Fraxinus excelsior) edo makala (Populus nigra) gehienetan; baina baita intxaurrondo (Juglans regia), astigar (Acer spp.), arte, hagin (Taxus baccata) eta ezpela (Buxus sempervirens) ere.

Gaur egun, higienearen izenean, beste material batzuk ikusten dira gure jakiak lantzeko aldare. Labanaren edo marrazaren ahoarekin zura ebaki, pitzatu eta zauritu daiteke. Zuraren arrasto horietan gaitza sor diezaguken bakterio, onddo eta abar apopilo jarri omen daitekeela diote. Gai horren inguruan eztabaida polita dago. Ordezko oholak beste material batzuekin egindakoak proposatzen dira, erabilienak plastikoa eta paper prentsatua dira. Horiek abantailak ere badituzte, sukalde handietan edo profesionaletan, adibidez, zer material lantzeko erabiliko diren, kolore batekoak izango dira: gorria okela gorri gordina, horia okel zuria, marroia erretako okela eta hestebetea, urdina arraina eta itsaskia, berdea barazki eta fruitu eta zuria ogi gozo eta gazta. Bai plastikoa eta bai papera zura bezain azkar ebaki eta zauritzen dira, eta hezetasunari eusteko eta horrekin onddo, bakterio eta abar sortzeko habia ederrak dira. Material horiek gogotik eta sakon garbitu behar dira. Hala ere, oholaren ebakiduretan faltako diren txirbiltxo pusketatxoek badakizu non amaitu duten: zure ahotik barrena sartu dira.

Badira labana txorrotxenarekin ere ia zaurituko ez diren materialezkoak ere: altzairua, titanioa, beira eta harria. Horiek baina labana kamustuko dute, eta nola gainera! Zure labanak maite badituzu, inolaz ere ez erabili. Banbuzkoak ere badira, eta arazo bera dute: kamutsarazle bikainak dira. 
Ni zuraren aldekoa naiz, behar bezala zainduta. Erabili orduko garbitu, lixiba urardotuarekin busti eta igurtzi. Koipe edo antzekoren batekin zikinago badago, xaboi-uretan bustitako espartzuarekin garbitu. Usain zakarra edo orbain egoskorrik badu, ozpinarekin garbitu. Beti-beti azkar urberritu eta lehortu. Lehortzeko trikimailu polita bada: hormaren kontra okertuta jarri, airea bi aldeetan izan dezan.  

Zur ohola zaintzeko nahasketa hau egin: elikagaiekin erabiltzeko olio minerala lau zati, eta argizari naturala zati bat; jarri maria bainuan, urtu eta nahasi. Zura inpermeabilizatu eta gozatzen du, eta zartatu, eten edo kobatzea eragotzi. Tarteka, eman oihal batekin. Zahartuta edo itsusituta badago, lizatu aurrez.

Horiek erabilita txarrenera zur zatitxo bat jango duzu, elikagai organikoa. Mikroplastikoa baino hobea.

Ahuakate berri bat sortzeko
2025-12-22 | Jakoba Errekondo
2002an, gaixorik zela, epaia eman zioten, eta lepoa moztu. Bai zuhaitzei eta arbolei ere lepoa mozten zaie, eta akabatu. Eskerrak ordurako milioika ondorengo eman eta... (+)
Betor hotza, arren!
2025-12-15 | Jakoba Errekondo
Epel eta berotik joan da. Bada Durangon abendu hasieraero azoka berezi bat, “euskal kulturaren azoka” esaten zaiona. Bertan Bizi Baratzearen inguruko lurzaleon egunetako kongresua izaten... (+)
Malkoen bideko babarrunak
2025-12-08 | Jakoba Errekondo
Babarrun aleak titi artean jaso eta aurrera. Ipar Amerikako jatorrizko herrialdeetako txerokiak XIX. mendean beren kulturaren lurraldeak utzi eta lur arrotzetara joatera behartu zituzten. (+)
Txin-txinaren palma-zuhaitzak
2025-11-30 | Jakoba Errekondo
Nire inguruan maitale gutxi dituzte. Palma-zuhaitzek. Maitari edo amatzaile gutxi horiek zale sutsuak dira, bai horixe! Gehienek, ordea, kanpotartzat jo eta muturreko eskuindarrek immigranteak bezala... (+)
Loreak lorategietan eta pertsonak kaioletan
2025-11-24 | Jakoba Errekondo
Pertsonak kaiolatan sartuta ezagutu ditu gure espezieak. Duela ez asko, Europako estatu handiustekoek mundu osoan koloniak zituztenean, kolonizatutako lurralde horietako lurrak bereak balira bezala jarduten... (+)
gora